Πέμπτη 28 Ιουνίου 2012

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ


                                                   ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Είναι σύνθεση επικής και λυρικής ποίησης και προορίζεται για παράσταση. Αναπαριστάνει , ζωντανεύει ένα γεγονός μπροστά στους θεατές.
δράμα < δράω-ω = πράττω

Το δράμα προήλθε από θρησκευτικές τελετές (τα δρώμενα) που ήταν προς τιμήν του θεού της βλάστησης και της γονιμότητας, του Διονύσου. Τον Διόνυσο λάτρευαν κυρίως οι αγρότες και οι λαϊκές τάξεις. Στις γιορτές αυτές οι πιστοί συνήθιζαν να μεταμφιέζονται σε Σάτυρους (τραγόμορφα όντα), να πίνουν , να μεθούν και να πειράζει ο ένας τον άλλον.

Οι πιστοί του Διονύσου τραγουδούσαν ένα θρησκευτικό και λατρευτικό άσμα (διθύραμβος) με συνοδεία αυλού και χορεύοντας. Ο ύμνος αυτός περιείχε αφήγηση σχετική με τη ζωή του θεού. Την αφήγηση αυτή αναλάμβανε ο πρωτοχορευτής (ο εξάρχων) που έκανε την αρχή και ακολουθούσε ο χορός των 50 μεταμφιεσμένων χορευτών.

Από τον διθύραμβο παράγονται τρία είδη της δραματικής ποίησης: η τραγωδία , η κωμωδία , το σατυρικό δραμα.

ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Η προέλευση της τραγωδίας.

Ο Διθύραμβος στην αρχή ήταν αυτοσχέδιος και άτεχνος. Πρώτος λοιπόν ο Αρίων (μουσικός και ποιητής από τη Λέσβο) συνέθεσε διθύραμβο με λυρική μορφή και αφηγηματικό περιεχόμενο. Ο Αρίων παρουσίασε τους χορευτές μεταμφιεσμένους σε Σάτυρους, οι οποίοι ονομάζονταν τραγωδοί(<τράγων ωδή).

Στα μέσα του 6ου αι. στην Αττική και στις περιοχές που καλλιεργούνταν αμπέλια ο ποιητής Θέσπης στάθηκε απέναντι από το χορό και άρχισε διάλογο με στίχους. Στη θέση του πρωτοχορευτή έβαλε άλλο πρόσωπο εκτός χορού, ο οποίος έκανε διάλογο με το Χορό, συνδυάζοντας το επικό στοιχείο (λόγος) με το λυρικό στοιχείο (μουσική).
Έτσι γεννήθηκε η τραγωδία στην Αττική.

Η τραγωδία εντάχθηκε στα πλαίσια των εορτών προς τιμήν του Διονύσου, στα «Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια», όπου  δόθηκε και η πρώτη παράσταση τραγωδίας το 534 π.Χ. Η παράσταση δόθηκε στον ιερό χώρο του Ελευθερέως Διονύσου στη νότια πλευρά της Ακρόπολης.

Η ακμή της τραγωδίας.

Η τραγωδία ακμάζει στα χρόνια της δημοκρατίας για την Αθήνα (5ος αι.). οι διδασκαλίες (παραστάσεις) απέκτησαν μεγάλη σημασία για τους θεατές και έγιναν ιδιαίτερα αγαπητές.

Στις τραγωδίες εξυμνείται ο ηρωϊκός άνθρωπος, που συγκρούεται με τη Μοίρα, την Ανάγκη, τη θεία δικαιοσύνη. Το σχήμα  ύβρις-άτη-δίκη αποτελεί τη βάση κάθε τραγωδίας. Δηλαδή η ύβρη οδηγεί στην καταστροφή, προκαλείται η θεϊκή τιμωρία και στο τέλος επικρατεί το δίκαιο.

Οι συγγραφείς των τραγωδιών (ποιητές) αντλούν τα θέματά τους από τους μύθους (εκτός από τους «Πέρσες» του Αισχύλου και τους «Βάκχες» του Ευριπίδη).

Δραματικοί αγώνες


Οι παραστάσεις των τραγωδιών (διδασκαλίες) γινόταν στα «Μεγάλα Διονύσια» (τέλη Μάρτη ως τα μέσα Απρίλη και διαγωνίζονταν οι τραγικοί ποιητές. Διδασκαλίες επίσης γίνονταν και στα «Μικρά Διονύσια» και στα «Λήναια». Αποτελούσαν υπόθεση της πόλης-κράτους της Αθήνας και οργανώνονταν με κρατική φροντίδα. Η διεξαγωγή των αγώνων γίνονταν ως εξής:
Ο άρχοντας επέλεγε τους ποιητές από τις αιτήσεις τους και διαγωνίζονταν 3 ποιητές με μια τετραλογία ο καθένας (τρεις τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα). Ο ποιητής ζητούσε από τον άρχοντα Χορό και ο άρχοντας του υποδείκνυε τον χορηγό. Οι χορηγοί ήταν πλούσιοι πολίτες που αναλάμβαναν τα έξοδα της παράστασης.
Επιλέγονταν 10 κριτές (ένας από κάθε φυλή) με κλήρωση. Έγραφαν την κρίση τους σε μια πινακίδα και την έριχναν σε κάλπη από την οποία έβγαζαν 5 και σύμφωνα με τις ψήφους έβγαινε το αποτέλεσμα. Το βραβείο ήταν ένα στεφάνι κισσού για τους ποιητές και χάλκινοι τρίποδες για τους χορηγούς. Αναγράφονταν τα ονόματα των ποιητών, των χορηγών και πρωταγωνιστών σε πλάκες.

Χιλιάδες Αθηναίοι, μέτοικοι και ξένοι παρακολουθούσαν τους δραματικούς αγώνες που κρατούσαν τρεις μέρες κάθε χρόνο. Μπορούσαν και οι γυναίκες να παρακολουθούν. Χειροκροτούσαν αλλά και αποδοκίμαζαν. Ο Περικλής είχε καθιερώσει τα «θεωρικά», δωρεάν εισιτήρια για του άπορους πολίτες. Αυτό δείχνει τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα των παραστάσεων και το πόσο μεγάλη σημασία είχε για τους Αθηναίους πολίτες.

Ο χώρος των παραστάσεων ήταν το θέατρο, ένας κυκλικός χώρος. Τα βασικά μέρη ενός αρχαίου θεάτρου είναι:

Το κοίλον, εξαιτίας του σχήματός του, χώρος στον οποίο κάθονται οι θεατές (θεάομαι,-ωμαι= βλέπω > θέατρον) ημικυκλικά, απέναντι από τη σκηνή. Τα καθίσματα (εδώλια) των θεατών είναι αμφιθεατρικά. Επίσης υπάρχουν οι κλίμακες (σκαλοπάτια) και τα διαζώματα (διάδρομοι) για να διευκολύνουν την κίνηση των θεατών.
Η ορχήστρα (ορχέομαι,-ούμαι=χορεύω), κυκλικό μέρος για τον Χορό, με τη θυμέλη (είδος βωμού) στο κέντρο.
Η σκηνή, ξύλινη μακρόστενη κατασκευή απέναντι ακριβώς από το κοίλο και προορίζεται για τους υποκριτές. Αναπαριστά συνήθως την πρόσοψη ενός ανακτόρου ή ενός ναού.
Αριστερά και δεξιά της σκηνής υπάρχουν δυο διάδρομοι, οι πάροδοι. Από τη δεξιά (όπως βλέπουν οι θεατές) έμπαιναν τα πρόσωπα του έργου που υποτίθεται έρχονταν από την πόλη ή το λιμάνι, και από την αριστερή τα πρόσωπα που έρχονταν από τους αγρούς ή από άλλη πόλη. Από την πάροδο επίσης πρωτοέμπαινε στην ορχήστρα και ο Χορός. Ανάμεσα στη σκηνή και στην ορχήστρα υπήρχε ξύλινο και αργότερα μαρμάρινο υπερυψωμένο δάπεδο στο οποίο κινούνταν οι υποκριτές (λογείον). Ακόμη υπήρχε στη σκηνή υπερυψωμένη εξέδρα  για την εμφάνιση των θεών (θεολογείον).
 Υπήρχαν επίσης μηχανικά μέσα, τα θεατρικά μηχανήματα, όπως το εκκύκλημα, ο γερανός, το βροντείον και οι περίακτοι

Συντελεστές της παράστασης.

Ο Χορός. Υπάρχει σε όλες τις παραστάσεις (τραγωδίες και κωμωδίες). Στην αρχή 12 και με τον Σοφοκλή έγιναν 15, χωρισμένοι σε δυο ημιχόρια. Επικεφαλής του Χορού ήταν ο αυλητής ο οποίος με την μουσική του καθόριζε την κίνηση των χορευτών και εξέφραζαν τα συναισθήματά τους. Διαλέγονταν με τους υποκριτές μέσω του κορυφαίου. Ο Χορός γενικά αντιπροσώπευε τη κοινή γνώμη.

Τα πρόσωπα, δηλαδή οι υποκριτές (ο όρος ηθοποιός είναι μεταγενέστερος) στην αρχή ήταν ένας. Ο Αισχύλος  εισάγει τον δεύτερο και ο Σοφοκλής τον τρίτο. Άρα οι ρόλοι μοιράζονταν σε τρία πρόσωπα που έπρεπε να αλλάζουν κοστούμια. Ήταν επαγγελματίες, έπαιρναν μισθό και ήταν Αθηναίοι πολίτες και φυσικά πάντα άντρες.
Στους γυναικείους ρόλους φορούσαν προσωπεία (μάσκες). Χρησιμοποιούσαν το ψιμύθιον (μακιγιάζ) και φορούσαν ψηλοτάκουνα υποδήματα (κόθορνοι).

Δομή της τραγωδίας.

Ορισμός. (βλέπε σελ.72. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.)

Τα μέρη της τραγωδίας.

         Τα κατά ποσόν μέρη:                             Τα κατά ποιόν μέρη:






     Διαλογικά-επικά
  1. πρόλογος
  2. επεισόδια
  3. έξοδος
 


         Λυρικά-χορικά
  1. πάροδος
  2. στάσιμα
 








Μύθος: η υπόθεση, το σενάριο. Οι Μύθοι (Αργοναυτικός, Τρωικός, Θηβαϊκός) αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους ποιητές.
Ήθος: ο χαρακτήρας των προσώπων και η συμπεριφορά τους.
Λέξις: το ύφος και τα εκφραστικά μέσα.
Διάνοια: οι ιδέες, οι σκέψεις των προσώπων, τα επιχειρήματα.
Μέλος: η μελωδία, η μουσική επένδυση.
Όψις: η σκηνογραφία και τα κοστούμια.


Οι τρείς γνωστότεροι τραγικοί ποιητές είναι :

Αισχύλος (525-456 π.Χ)
Σοφοκλής (496-406 π.Χ)
Ευριπίδης  (485- 406 π.Χ)

Ο γνωστότερος κωμικός ποιητής είναι ο Αριστοφάνης.

                                                          ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ

Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα το 485 π.Χ. ασχολήθηκε με τον αθλητισμό, τη μουσική, τη ζωγραφική, τη φιλοσοφία. Έζησε στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου. Ανεξάρτητος στο πνεύμα, στις νέες ιδέες για τις οποίες κατηγορήθηκε. Πήρε 4 πρωτεία σε δραματικούς αγώνες ενώ συμμετείχε για 50 χρόνια.
Αντικοινωνικός, είχε λίγους φίλους, μελαγχολικός και δυσπρόσιτος. Απείχε από τα πολιτικά πράγματα της πόλης και είχε στενές σχέσεις με σοφιστές, τον Πρωταγόρα, Αναξαγόρα, Σωκράτη κ.ά. Πεθαίνει στην Πέλλα το 406 π.Χ.

Τα σωζόμενα έργα του Ευριπίδη.
Ικέτιδες (424)
Ανδρομάχη (425)
Εκάβη (426)
Τρωάδες (415)
Μήδεια (431)
Ιππόλυτος(428)
Άλκηστη (438)
Φοίνισσες (409-408)
Ιφιγένεια η εν Αυλίδι (406)
Ιφιγένεια η εν Ταύροις (413-412)
Ίων (418-417)
Ελένη (412)
Ηρακλής(417)
Ηλέκτρα(417)
Ορέστης(408)
Βακχες (406)
κ.ά

Χαρακτηριστικά της ποιητικής του τέχνης.

Ευαίσθητος με τα ζητήματα της εποχής του. Οι ήρωές του βρίσκονται πιο κοντά στον θεατή. Απεικονίζει στα έργα του με μεγάλη δύναμη τους χαρακτήρες (αντρικούς και γυναικείους) συζητάει, διαμαρτύρεται καταδικάζει. Κριτικάρει επίσης πολύ  αυστηρά τους θεούς. Στα έργα του ο άνθρωπος είναι δέσμιος του πεπρωμένου του. Βαθύς ερευνητής της ανθρώπινης ψυχής. Στο έργο του υπάρχουν έντονες φιλοσοφικές απόψεις (από σκηνής φιλόσοφος). Εισήγαγε τον «από μηχανής θεό».
Προβάλει έντονα τον ανθρώπινο πόνο από τον έρωτα, τους πολέμους (αντιπολεμικός), την πλάνη από τους θεούς. Έντονες συναισθηματικές μεταστροφές, απειλές φόνων. Προβάλει τον πατριωτισμό τα δεινά του πολέμου, τον ηρωισμό, την νοσταλγία ενός καλύτερου κόσμου, την επιθυμία μιας αγνότερης θρησκείας. Προβληματίζεται για επίκαιρα θέματα περί παιδείας, αρετής, κακίας.
Το έργο του γενικά προκάλεσε έκπληξη και έντονες συζητήσεις.

                                                                 ΚΑΤΖΕΛΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου